Wstęp
Wiek XIII i pojawienie się dwóch wielkich postaci, jakimi byli Giovanni Bernardone, znany jako św. Franciszek (1182-1226) oraz Dominik Guzman (ok. 1170-1221) dają początek nowemu typowi życia zakonnego poprzez wprowadzenie innego modelu życia, będącego odpowiedzią na modne wówczas wśród mieszczaństwa i środowisk uniwersyteckich hasła nawrotu do wzorca pierwotnego Kościoła i Ewangelii.
Założone przez nich dwa zakony rozpoczynają erę zgromadzeń nazwanych później zakonami mendykanckimi (żebrzącymi).
Wcześniejsze, przed św. Franciszkiem i św. Dominikiem wzorce życia monastycznego nie wystarczały już potrzebom duchowym społeczeństw wieku XIII. Na miejsce mnichów pojawili się różni reformatorzy, głoszący powrót do Ewangelii, do ubóstwa, do wspólnoty dóbr, do życia braterskiego.
Zarówno św. Franciszek jak i św. Dominik walczyli z rozpowszechnionymi w owym czasie herezjami poprzez kaznodziejstwo, i to kaznodziejstwo wędrowne, którego celem było nawoływanie do nawrócenia i pokuty, a założeniem św. Franciszka było "iść przez świat" bez jakichkolwiek zabezpieczeń materialnych, za podstawę swojego utrzymania uważając pracę i, w razie konieczności, jałmużnę.
Św. Franciszek z Asyżu pozostawił w Kościele zakon, zwany popularnie franciszkanami. Czy i czym wyróżnia się współcześnie ten zakon i jakim zmianom uległ od chwili jego założenia w 1209 roku do naszych dni? Niewątpliwie elementem wyróżniającym zakon św. Franciszka jest specyficzne słownictwo z tym zakonem związane, co zostało ujęte w opracowywanym Słowniku terminów franciszkańskich.
Wybierając i objaśniając leksykę z franciszkanami związaną, zadaliśmy sobie pytanie, kogo możemy nazwać franciszkaninem, lub też: jak są nazywani w Polsce naśladowcy św. Franciszka. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, a tym bardziej jednoznaczna, gdyż zarówno w historii zakonu, jak i współcześnie, sami kontynuatorzy św. Franciszka różnie się określali, a i też różnie byli nazywani przez innych. Kto inny z Pierwszego Zakonu św. Franciszka będzie nazywany franciszkaninem np. w Krakowie, kto inny na Śląsku. Synonimami dla określenia przedstawicieli zakonu św. Franciszka są bowiem w Polsce obok nazwy franciszkanie - (f. czarni albo konwentualni, f. brązowi), Bracia Mniejsi, bernardyni, kapucyni czy reformaci.
Opracowując słownik terminów franciszkańskich autorzy postawili sobie za zadanie wybranie i omówienie przede wszystkim tej leksyki, która wyróżnia zakon franciszkanów i wiąże się z jego duchowością (franciszkańską).
Opracowywane hasła słownikowe powinny przybliżyć głównie to specyficzne słownictwo, które najczęściej wyróżnia tylko zakon św. Franciszka, np. charakterystyczne habity z paskami (sznurami), symbole franciszkańskie, pełnione urzędy, wykonywane zajęcia czy też różnego typu instytucje. Nie powinno jednak zabraknąć tutaj też i terminów wspólnych z innymi zakonami. Gromadzona w Słowniku terminologia będzie sukcesywnie uzupełniana o nowe hasła.
dr Wanda Stępniak-Minczewa UJ Kraków |